بخش توحید
استاد محمدتقی سبحانی
استاد محمدتقی سبحانی
🎧۵۲ جلسه
🗓سال 98 و 99
📢منبع: درس گفتار، رادیوپژوهش، کلام امامیه
المقصد الثالث فی التوحید
جهت مشاهده تقریر روی نام جلسه بزنید
امور مقدماتی(صفحه ۱) | ||
الهیات بمعنی الاخص(صفحه ۷ - ۸) | ||
تبیین برهان حدوث و قدم و مقایسه آن با برهان امکان و وجوب(صفحه ۹/الهیات بالمعنی الاخص- براهین اثبات صانع- برهان امکان و وجوب و برهان حدوث و قدم)
| ||
معنای صحیح "انما یتمشی بالطریقه الاولی" و آغاز مبحث قدرت(صفحه ۹ - ۱۰/توحید بالمعنی الاخص- اثبات صانع تعالی - صفات صانع تعالی- قدرت و اختیار)
| ||
معنای قدرت در کشاکش میان فلاسفه و متکلمین(صفحه ۱0/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه)
| ||
اقسام فاعل فلسفی و کلامی و استدلال متکلمین بر اثبات صفت قدرت(صفحه ۱۰ - ۱۲/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه- استدلال متکلمین بر اثبات قدرت صانع تعالی)
| ||
اشکالات فلاسفه بر استدلال متکلمین در اثبات صفت قدرت صانع تعالی و پاسخ متکلمین(صفحه ۱۳ - ۱۵/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه- استدلال متکلمین بر اثبات قدرت صانع تعالی- اشکالات فلاسفه بر استدلال متکلمین در اثبات قدرت و پاسخ متکلمین)
| ||
عمومیت قدرت الاهی و تبیین نظر مخالفان(صفحه ۱۶ - ۱۸/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه- استدلال متکلمین بر اثبات قدرت صانع تعالی- اشکالات فلاسفه بر استدلال متکلمین در اثبات قدرت و پاسخ متکلمین-عمومیت قدرت الاهی و نظرات مکاتب مختلف)
| ||
پاسخ به طرفداران محدودیت قدرت(صفحه ۱۸ - ۱۹/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه- استدلال متکلمین بر اثبات قدرت صانع تعالی- اشکالات فلاسفه بر استدلال متکلمین در اثبات قدرت و پاسخ متکلمین-عمومیت قدرت الاهی و نظرات مکاتب مختلف- پاسخ به شبهات طرفداران محدودیت قدرت)
| ||
چهار اصل فلسفی و دیدگاه متکلمین به آن‌ها(صفحه ۱۰ - ۱۲/اثبات صانع- صفات صانع- قدرت و اختیار- قدرت در اندیشه متکلمین و فلاسفه- استدلال متکلمین بر اثبات قدرت صانع تعالی- اشکالات فلاسفه بر استدلال متکلمین در اثبات قدرت و پاسخ متکلمین-عمومیت قدرت الاهی و نظرات مکاتب مختلف- پاسخ به شبهات طرفداران محدودیت قدرت- چهار اصل فلسفی (امکان و وجوب، معنای امکان، مناط احتیاج، علت تامه) و نظرات متکلمان قدیم و خواجه نسبت به اصول مذکور)
| ||
صفت علم و براهین اثبات آن(صفحه ۱۹ - ۲۰/استدلال های کلامی و فلسفی در اثبات علم خداوند- توضیح برهان إحکام و إتقان صنع- تبیین معنای تجرد- برهان تجرد در کشاکش نفی و اثبات)
| ||
برهان تجرد بر اساس مبانی کلامی و تبیین برهان استناد(صفحه ۲۰ - ۲۳/منشأ یابی اختلاف حکما و متکلمین در برهان تجرد- تبیین برهان تجرد بر اساس مبانی کلامی- تبیین برهان استناد در اثبات علم الاهی- مقایسه میان سه برهان (إتقان صنع- تجرد- استناد) از لحاظ عموم و خصوص بودن.)
| ||
اشکالات وابسته به علم الاهی و پاسخ آن‌ها(صفحه ۲۳ - ۲۶/کیفیت علم الاهی به معدومات و ممتنعات- تببین مختصر سه اشکال به علم الاهی - اشکال نخست: عدم امکان علم الاهی به ذات خویش- پاسخ به اشکال نخست- اشکال دوم: تکثر و ترکب در ذات الاهی، لازمه مسئله علم- پاسخ به اشکال دوم.)
| ||
ادامه بررسی و نقد اشکالات مربوط به حوزه علم الاهی(صفحه ۲۶ - ۲۸/تبیین قسمت نهایی پاسخ اشکال دوم- تبیین اشکال سوم و پاسخ بدان- چیستی علم و قدرت از نظر استاد- تبیین اشکال چهارم- توضیح خواستگاه این اشکال- پاسخ اشکال چهارم)
| ||
صفت اراده(صفحه ۲۹ - ۳۰/استدلال اثبات اراده- محل اتفاق و اختلاف مکاتب مختلف- تبیین آراء مختلف (اشاعره، معتزله بصره، معتزله بغداد و متکلمان) در بحث اراده- بیان برخی از اشکالات نظرات)
| ||
ماهیت شناسی اراده از نظر فلاسفه- متکلمین و روایات(صفحه ۳۰ - ۳۱/براهین اثبات اراده- تبیین نظرات مختلف در ماهیت اراده- بیان اشکالات نظرات- توضیح نظر مختار خواجه و علامه در ماهیت اراده- مقایسه نظر فلاسفه و نظر ابوالحسین بصری- اشکال نظر ابوالحسین بصری- ماهیت اراده از نظر روایات و مرحوم کلینی.)
| ||
صفت سمع، بصر و تکلم در مورد خداوند(صفحه ۳۱ - ۳۳/جهاتی که باید در صفات مورد نظر قرار گیرد - صفت سمع و بصر- نقاط اشتراک و اختلاف میان مکاتب اسلامی- دیدگاه عدلیه در سمع و بصر- صفت تکلم الاهی- نقطه اتفاق و اختلاف در میان نحله های اسلامی- نظر فلاسفه در چیستی صفت کلام- نظر اشاعره در صفت کلام- نظر عدلیه در صفت کلام الاهی)
| ||
صفت صدق، بقاء و نفی الشریک(صفحه ۳۳ - ۳۷/استدلال بر اثبات صفت صدق- استدلال بر اثبات صفت بقاء- نقد نظریه اشاعره در صفت بقاء- استدلال عقلی بر نفی شریک)
| ||
نفی مثل و نفی ترکیب(صفحه ۳۶ - ۳۷/استدلال مخالفین نفی مثل- تبیین عقیده طرفداران مثلیت- نظر فلاسفه در مسئله مثلیت و توضیح استدلال این گروه- نظر مختار در نفی مثلیت- توضیح ترکیب خارجی و عقلی- معانی نفی ترکیب- استدلال بر نفی ترکیب- سخن اشاعره در نفی ترکیب-)
| ||
صفات سلبی ضد، تحیّز، حلول و اتحاد(صفحه ۳۷ - ۳۹/معانی ضد- استدلال بر نفی ضد- تحیز در ادبیات متکلمان- استدلال بر نفی تحیز- نقطه اختلاف فلاسفه و متکلمین در مبحث تحیز- معنای حلول- قائلین به حلول خداوند- استدلال بر نفی حلول- قائلین به اتحاد خداوند - علت نفی اتحاد از خداوند متعال)
| ||
صفات سلبی الم و لذت _ نفی زیادت بر ذات الاهی(صفحه ۴۴ - ۴۶/نفی صفت الم و لذت در باب خداوند- نقطه اختلاف فلاسفه و متکلمین در مورد لذت الاهی- ماهیت شناسی ملایمت و منافرت از دیدگاه فلاسفه- تبیین دیدگاه توقیفی بودن اسماء و صفات الاهی- نفی زیادت صفات بر ذات الاهی و دیدگاه های مکاتب اسلامی)
| ||
نفی جهت، حلول حوادث و اثبات استغناء در باب خداوند متعال(صفحه ۴۰ - ۴۳/ماهیت شناسی جهت- دیدگاه کرامیه در جهت- پاسخ به کرامیه و اهل تجسیم در جهت دار بودن خداوند متعال- نفی جهت از خداوند متعال- سه استدلال در نفی حلول حوادث در خداوند متعال- سه دلیل در اثبات صفت استغنا)
| ||
نفی رؤیت الاهی(صفحه ۴۶ - ۵۰/استدلال در نفی رؤیت خداوند متعال - تبیین دیدگاه نحله های مختلف در مسئله رؤیت خداوند - استدلالات طرفداران رؤیت پروردگار و پاسخ به آن ها)
| ||
استدلال اشاعره در مسئله رؤیت خداوند و پاسخ‌های مربوط به این استدلال(صفحه ۵۰ - ۵۲/استدلال عدلیه در مسئله رؤیت پروردگار- استدلال عدلیه در مسئله رؤیت پروردگار (دلیل الوجود)- اختلاف در میان اشاعره در دلیل الوجود- 9 ردیه بر استدلال اشاعره)
| ||
تتمه صفات الاهی(صفحه ۵۲ - ۵۵/معنای لغوی جود و اختلاف میان متکلمین و فلاسفه در تعریف جود- تبیین وجود جود در خداوند متعال- ماهیت مُلک و علت وجود این صفت در خداوند متعال- دیدگاه متکلمین و فلاسفه در ذاتی یا فعلی بودن صفت «مُلک» و بیان استدلال- صفت تام بودن و فوق التمام بودن- معنای حق و وجود این صفت در خداوند متعال- معنای خیر در اندیشه فلاسفه و متکلمین- صفات حکمت، تجبر، قهر و قیومیت در باب خداوند متعال- ترادف در اسماء الاهی)
| ||
حسن و قبح(صفحه ۵۶ - ۵۸/نکات مقدماتی افعال الاهی- علت کلامی محسوب نشدن مسئله حسن و قبح- تفاوت بین فعل و اثر از منظر متکلمین و فلاسفه - تعریف حسن و قبح از نگاه علمای فقه، اخلاق و متکلمین - ملاک تشخیص حسن و قبح و انظار متفکران اسلامی- نظر عدلیه و اشاعره در باب حسن و قبح.)
| ||
ادله عقلی یا شرعی بودن حسن و قبح(صفحه ۵۹ - ۶۲/ادله عدلیه مبنی بر عقلی بودن حسن و قبح (بداهت، عدم وجود حسن و قبح در صورت شرعی بودن این مسئله، تعاکس)- ادله اشاعره مبنی بر شرعی بودن حسن و قبح (تفاوت بین گذاره های بدیهی کاشف از عقلی نبودن حسن وقبح است، مشکل پیدا نمودن قول به عقلی بودن حسن و قبح در برخی از گذاره های حسن وقبح)- پاسخ به استدلال اشاعره)
| ||
تتمه دلایل اشاعره(صفحه ۶۱ - ۶۳/پاسخ به استدلال دوم اشاعره- تببین استدلال سوم اشاعره مبنی بر شرعی بودن حسن و قبح- پاسخ به استدلال سوم اشاعره- تمایز بین حسن و قبح عقلی و حسن و قبح ذاتی و اهم بودن اثبات عقلی بودن حسن و قبح - قدرت خداوند بر انجام فعل قبیح و عدم ارتکاب قبیح از نظر عدلیه)
| ||
قدرت خداوند بر انجام قبیح و عدم ارتکاب قبیح توسط خداوند متعال(صفحه ۶۲ - ۶۴/آیا خداوند قدرت بر انجام قبیح را دارد؟- آیا خداوند فعل قبیح را انجام می دهد؟- استدلال قائلین بر نفی قدرت خداوند در امور قبیح - نظر فلاسفه در قدرت خداوند بر قبائح- استدلال بر عدم ارتکاب قبیح توسط خداوند و فروگذار نکردن در انجام افعال حسن- تاریخ شناسی اصطلاح داعی)
| ||
غرضمندی افعال الاهی و اراده افعال قبیح مخلوقات از سوی خداوند متعال(صفحه ۶۴ - ۶۶/غرضمندی افعال الاهی- نظریه عدلیه در این مسئله و استدلال آن ها- نظریه اشاعره در غرضمندی افعال الاهی و استدلال آن ها- پاسخ به اشاعره- نظریه فلاسفه در غرضمندی فعل الاهی- اراده افعال قبیح مخلوقات از سوی خداوند متعال و دیدگاه نحله های فکری اسلامی)
| ||
ادامه اراده خداوند نسبت به افعال بندگان و مسئله نقش خالق و مخلوق در افعال صورت گرفته از سوی مخلوقین(صفحه ۶۷ - ۶۹/سه دلیل اشاعره بر فاعل امور بودن خداوند متعال- پاسخ به دلایل اشاعره- نظر اهل بیت علیهم السلام در مسئله مذکور- مسئله نقش خلق و خالق در افعال صورت گرفته از سوی مخلوقین- نظر اهل حدیث، معتزله و اشاعره- تبیین نظریه کسب و بیان های مختلف در این نظریه)
| ||
جبر و اختیار(صفحه ۶۹ - ۷۰/تبیین دیدگاه های مختلف در حوزه جبر و اختیار (عدلیه، اشاعره و فلاسفه)- دلیل نخست اشاعره مبنی بر عدم اختیار در انسان- پاسخ به اشاعره- همسو انگاری نظریه داعی و نظریه اشاعره در مسئله جبر و پاسخ آن)
| ||
استدلال اشاعره بر اثبات جبر در مخلوقین(صفحه ۷۰ - ۷۲/استدلال اشاعره بر اثبات جبر در انسان (فاعل بالاختیار بایستی به فعل خود علم داشته باشد، درحالی که انسان ها به بسیاری از فعل های خود علم ندارند و این نشانگر عدم اختیار در انسان ها است )- پاسخ بر استدلال اشاعره (نفی کلیت قاعده - علم اجمالی در اعمال کافی است و نیازمند علم تفصیلی نیستیم)- استدلال اشاعره (توارد قدرتین بر مقدور واحد، تزاحم میان قدرت خداوند و قدرت انسان در فعل واحد در صورتی که یکی اراده بر انجام و دیگری اراده بر ترک داشته باشد)- پاسخ بر استدلال اشاعره (اراده خداوند بر اراده عبد مقدم می شود و در این موارد تزاحم وجود ندارد.))
| ||
ادامه ادله اشاعره بر نفی اختیار(صفحه ۷۲ - ۷۵/استدلال های اشاعره و پاسخ آن 1) فاعل از همان حیث که محتاج است نمی تواند علت موجود دیگر باشد. (انسان حادث نمی تواند علت برای حدوث فعل محسوب شود) پاسخ: حدوث امری انتزاعی است 2) اگر انسان محدث باشد باید هرآنچه که محدَث باشد را بتواند حادث کند. پاسخ: علت عدم امکان احداث برخی امور به دلیل آن است که حدوث آن شئ از انسان ممکن نیست. مثل اجتماع نقیضین 3) مماثلت در اشیاء پاسخ: مماثلت امکان عقلی و وقوعی دارد 4) فعل انسان از برخی افعال الاهی، خیریت بیشتری دارد. پاسخ: در خیر تکوینی، اینگونه نیست و در خیر تشریعی، بازگشت به خداوند متعال می کند. 5) شکر گذاری بابت ایمان و طاعات بی معنا می گردد. پاسخ: شکر گذاری برای مقدمات ایمان است نه اصل ایمان)
| ||
ادله نقلی اشاعره و پاسخ بدان(صفحه ۷۶ - ۸۱/آیات دال بر جبر - پاسخ اول به اشاعره: آیات دال بر اشاعره تأویل برده می شود- معنای تأویل- پاسخ دوم به اشاعره: 10 دسته از آیات که دال بر اختیار است و تعارض با آیات دال بر جبر- پاسخ سوم: نظر استاد (میان آیات دسته اول و دسته دوم تعارض مستقر نبوده و قابل جمع می باشد. زمانی که بتوان میان آیات جمع نمود، به تأویل و ترجیح نیاز نیست.))
| ||
فعل متولد(صفحه ۸۲ - ۸۷/معنای فعل متولد- تقسیم فعل به فعل مباشر، متولد و مخترع- مسئله انتساب و عدم انتساب فعل متولد به انسان و اقوال در این زمینه- دلیل بر انتساب فعل متولد به انسان- تبیین اشکالات مخالفین انتساب فعل متولد به فاعل و پاسخ آن.)
| ||
قضا و قدر(صفحه ۸۷ - ۹۲/نظر اشاعره، عدلیه، فلاسفه و اهل بیت علیهم السلام در مورد قضا و قدر الاهی- مقایسه حدیث مذکور در کتاب با نظر خواجه و علامه در قضا و قدر- چهار احتما در وجه تسمیه اهل جبر و قدریه به مجوس امت)
| ||
هدایت و ضلالت و تعذیب اطفال(صفحه ۹۲ - ۹۵/معانی هدایت و ضلالت- تبیین شبهه موجود در هدایت و ضلالت- نظر عدلیه در ضلالت- نظر نحله های مختلف در تعذیب اطفال- قبح تعذیب اطفال، دلیل مانعین تعذیب اطفال- استدلال های مجوزین تعذیب اطفال ( آیه قرآن، بردگی اطفال کفار حربی، تبعیت اطفال از پدران در برخی از احکام شرعی مثل دفن، ارث و ازدواج) پاسخ مرحوم علامه به ادله مجوزین.)
| ||
حسن تکلیف(صفحه ۹۶ - ۹۷/معنای تکلیف، نظر گروه های مختلف در حسن تکلیف- براهمه: قائل به عدم حسن تکلیف - سایر گروه ها: اصل حسن تکلیف مقبول است.- محل اختلاف در حسن تکلیف: وجه حَسَن بودن تکلیف مورد اختلاف گروه های مختلف- تبیین عقلی مصحلت داشتن تکلیف.)
| ||
وجوب یا عدم وجوب تکلیف(صفحه ۹۶ - ۱۰۱/وجوب وضع تکلیف از نظر عدلیه - استدلال عدلیه بر وجوب وضع تکلیف - عدم وجوب وضع تکلیف از نظر اشاعره - اشکالات اشاعره بر استدلال عدلیه و پاسخ به آن - اشکال بر استدلال اشاعره - نظر فلاسفه در وجه حسن تکلیف و اشکال آن)
| ||
شرائط تکلیف(صفحه ۱۰۱ - ۱۰۳/عدم تکلیف از جانب خداوند متعال مساوی با صدور فعل قبیح از جانب پروردگار است- شرائطی که به اصل تکلیف بازمی گردد- شرائطی که به مکلِّف (شارع) مربوط می شود- شرائطی که مکلَّف باید دارا باشد.)
| ||
منقطع بودن تکلیف و مکلف بودن کفار(صفحه ۱۰۳ - ۱۰۶/علت تأخیر بیان شرائط تکلیف از مباحث دیگر- تکلیف باید در مرحله ای به پایان رسد- مکلف بودن کافر و دلیل آن - در معرض منافع قرار گرفتن کافر با وجود تکلیف- اشکالات بر مکلف بودن کافر و پاسخ اشکالات)
| ||
قاعده لطف(صفحه ۱۰۶ - ۱۰۹/پیشینه تاریخی قاعده لطف- تعریف قاعده لطف- شروط قاعده لطف- اقسام لطف (لطف مقرب و لطف محصل)- عدم لطف بودن اصل تکلیف و علت آن- استدلال عدلیه بر وجوب لطف- مصادیق لطف)
| ||
اشکالات اشاعره بر وجوب لطف و پاسخ بدان‌ها(صفحه ۱۱۰ - ۱۱۲/چهار اشکال اشاعره بر وجوب لطف- پاسخ به اشکالات اشاعره- دلیل قرآنی بر وجوب لطف- اشکال اشاعره بر استدلال قرآنی عدلیه- پاسخ عدلیه بر اشاعره)
| ||
احکام لطف(صفحه ۱۱۳ - ۱۱۶/احکام و شروط لطف (پنج شرط لطف)- وجود مناسبت میان لطف و ملطوف فیه- نرسیدن به حد الجاء- علم مکلف به لطف- واجب شدن لطف- وجود تخییر در الطاف- خالی بودن وجه قبح از لطف)
| ||
مسأله شرور(صفحه ۱۱۸ - ۱۲۰/نکات پایانی و جمع بندی قاعده لطف - مسأله شرور- مقدمات سه گانه مسأله شرور- علت بیان این مسئله پس از قاعده لطف- اختلاف فِرَق در حسن و قبح آلام- استدلال قائلین به حسن آلام- تبیین موارد ألم ابتدایی و حسن بودن آن ها- وجود نفع در آلام، شرط لازم است اما شرط کافی نیست.)
| ||
شروط آلام ابتدای (صورت دوم و سوم)(صفحه ۱۲۱ - ۱۲۴/عقاب، مقابل آلام محسوب می شود- لزوم وجود لطف و عوض برای حسن شدن آلام- اولیت صدور نعمت و لذت بر آلام در تزاحم میان آن دو- داوری میان دو اندیشه خواجه و ابوهاشم در اولیت صدور نعمت بر آلام- عدم اختیار متألم در پذیرش ألم)
| ||
مسأله عوض(صفحه ۱۲۴ - ۱۲۶/نکات پایانی مسأله ألم- معنای عوض - مصادیق شرور که نیازمند عوض هستند (انزال آلام، تفویت منافع، انزال غموم، امر یا اباحه در ایجاد ضرر بر دیگری، تمکین فاعل غیر مختار بر ایجاد ضرر برای دیگری))
| ||
آخرین مورد از موارد لزوم عوض + مسأله انتصاف(صفحه ۱۲۶ - ۱۳۰/آراء در مورد پنجم از موارد لزوم وجود عوض- استدلا گروه های مختلف در این خصوص و پاسخ به آن ها- تفاوت در مورد اخیر (فاعل غیر مختار و مواردی که فاعل مختار وجود دارد)- مسأله انتصاف- تفاوت انتصاف و عوض- انظار و استدلال در وجه وجوب انتصاف)
| ||
لزوم امکان جبران خسارت در ظالم + ویژگی‌های عوض(صفحه ۱۳۰ - ۱۳۵/ظالم باید تمکن از پرداخت عوض داشته باشد- امکان وجود عوض در دنیا و آخرت- امکان دوام و انقطاع در عوض- ویژگی نخست عوض، "عدم لزوم دوام در عوض"- بیان رأی مصنف- استدلال مصنف در امکان انقطاع عوض- استدلال های ابوعلی در لزوم دوام عوض- پاسخ مصنف به استدلال های ابوعلی جبائی)
| ||
احکام و ویژگی‌های عوض(صفحه ۱۳۵ - ۱۳۹/ویژگی دوم عوض: عدم لزوم علمِ صاحب حق به عوض- حکم سوم عوض: عدم لزوم تعیین جنس عوض در نظر متألم- حکم چهارم: عدم صحت اسقاط عوض- آراء مختلف در اسقطا عوض- مخالفت شارح با مصنف در این مسئله- حکم پنجم: لزوم اضعاف مضاعف در عوضی که خداوند می دهد، برخلاف عوضی که بر عهده انسان است)
| ||
مصادیق عوض(صفحه ۱۳۹ - ۱۴۲/آجال یکی از مصادیق عوض است- انظار مختلف در تعدد یا وحدت أجل- أجل مصداق لطف برای دیگری است- تبیین نظر قرآن و روایات در مورد تعدد أجل و نقد نظر خواجه در این حوزه)
| ||
