کتاب الوقف - سال چهارم(1401)
استاد آملی لاریجانی
استاد آملی لاریجانی
جهت مشاهده تقریر روی نام جلسه بزنید
03/11/1401/ تعمیر مال موقوفه/ بحث در مسئله 70 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود که بحث مبتلابهی است چون به مرور زمان برخی از اوقاف تخریب می شوند، این تخریب گاهی در بخشی از وقف صورت می گیرد و گاهی درهمه آن صورت می گیرد. مسئله 70 متکفل این نکته است که اگر وقف به هر صورتی تخریب شد تکلیف متولی یا حاکم یا هر کسی که گفتیم نسبت به تعمیر و احیاء آن تکلیف دارد چیست؟ آیا وظیفه، بازسازی موقوفه مخروب است تا بقاء وقف و فائده دار بودن آن...
| ||
10/11/1401/ تعمیر مال موقوفه/ بحث در مسئله 70 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود که اگر وقفی خراب شد و نیاز به بازسازی داشت آیا وظیفه، لزوم بازسازی موقوفۀ مخروب است که در این صورت این بازسازی مقدم بر حق موقوف علیهم است یا می شود مقدم کرد، یا حق موقوف علیهم مقدم است؟ بحث ثبوتی به پایان رسید./اما مساله به لحاظ بحث اثباتی قابل تأمل است.اگر کسی ادعا کند ظاهر حال واقف لولا قرائن خاصه این است که می خواهد این وقف باقی باشد. گوئی از...
| ||
11/11/1401/ تعمیر مال موقوفه/ بحث در مسئله 70 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود تقریبا مطالب این مسئله تحقیق شد. قبل از تطبیق مطالب بر متن نکته ای عرض کنم./ماحصل نکته پایانی این شد که مرحوم محقق اصفهانی راهی را برای توسعه وقف به مالیت طی کردند. مرحوم امام به ایشان اشکال کردند که اصلا در باب اوقاف ما به مالیت کاری نداریم، آن چیزی که تحت وقف می رود اعیان و منافع آنهاست، و مالیت غیر از اینهاست. مالیت اصلا منفعت ندارد که بخواهی...
| ||
23/11/1401/ عدم جواز بیع وقف جهات / بحث ما به مسئله 71 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام ره رسید این مسئله راجع به فروش اوقاف عامی است که خصوصیتی دارد مانند اینکه به ملک کسی در نمی آید مانند مساجد و مشاهد. البته مرحوم شیخ و عده ای از فقهاء، مدارس و رباط و مشاهد را به مساجد ملحق کرده اند.[1] فرع بعدی در این مسئله درباره فروش وسائل و آلات مسجد است که انحائی دارد. ما در جلسه گذشته متن مسئله 71 را خواندیم....
| ||
24/11/1401/ عدم جواز بیع وقف جهات / بحث ما در مسئله 71 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود که راجع به فروش اوقافی مانند مساجد و مشاهد شریفه است که مدارس و رباط نیز به آنها ملحق شده است. مسئله 72 نیز مربوط به اجاره این نوع اوقاف است، و مسئله 73 راجع به بیع اوقاف خاصه است....
| ||
25/11/1401/ عدم جواز بیع وقف جهات / بحث ما در مسئله 71 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود. این مساله مربوط به فروش اوقافی مانند مساجد و مشاهد شریفه است و مدارس، مقابر، رباط و امثال آن نیز به اینها ملحق شده است. تحریر بحث به اینجا رسید که خود مسجد و به تبع مشاهد مشرفه را نمی توانیم بفروشیم. دلیل این حکم نیز این است که مسجد فک ملک است و این عنوان به حیث همین مکان قیام دارد یعنی اینطور نیست که بدل مسجد نیز فی حد ذاتها مسجد باشد بلکه ...
| ||
30/11/1401/ عدم جواز بیع وقف جهات / بحث ما در مسئله 71 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام ره بود. این مساله مربوط به فروش اوقافی مانند مساجد و مشاهد شریفه است و خانات و مدارس، مقابر، رباط و امثال آن نیز به اینها ملحق شده است. و بحث بعدی این مسئله راجع به فروش اموال و آلاتی است که متعلق به مسجد و مشاهد است مانند فرش و ضریح و مانند آن، چه این وسائل ملک آنها باشد یا وقف شده برای آنها یا برای آنها خریداری شده باشد که هر صورت نیاز به بحثی مست...
| ||
01/12/1401/ عدم جواز بیع وقف جهات / تحلیل سومی در بیان مرحوم امام قدس سره الشریف مطرح شده بود که جلسه قبل صورت این تحلیل بیان شد به این صورت که عدم صحت اجاره نسبت به منافعی که مقصود واقف نبوده ناشی از این است که واقف در مقام وقف، منافع مد نظر از ملکش را به منافعی خاص مقصور کرده است. مثلا مسجد را قرار داده برای این منفعت که مصلین در آن به عنوان مسجدیت نماز بخوانند و در مشاهد شریفه هم همینطور. لذا اینکه منافع دیگری بیاید جانشین این من...
| ||
02/12/1401/ اجاره اوقاف عام/ بحث ما در کتاب تحریر الوسیله به مسئله 72 رسید، مرحوم امام ره می فرمایند: کما لا یجوز بیع تلک الاوقاف (یعنی مشاهد و مساجد و ما یلحق بها مانند مدارس، خانات و امثال آن) الظاهر أنه لا یجوز اجارتها.[1] همانطور که نمی شود مساجد، مشاهد شریف و دیگر اوقاف ملحق به آنها را فروخت، اجاره هم نمی شود داد. ما بحث از اجاره را به صورت مستوفی در ذیل فروع مساله 71 بحث کردیم. فقط چند نکته باقی مانده است که متذکر می شو...
| ||
06/12/1401/ اجاره اوقاف عام/ بحث ما در مسئله 72 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام ره بود. صدر مساله در باره عدم جواز بیع اوقافی مانند مساجد و مشاهد و همچنین خانات و مدارس و امثال آن بنابر الحاق به مساجد و مشاهد بود. در ادامه فرمودند «الظاهر أنه لا یجوز اجارتها» که اجاره این امور نیز جائز نیست. اصل بحث را در جلسات گذشته به تفصیل بیان کردیم....
| ||
07/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف بر عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام ره درباره بیع اوقاف خاصه است و همچنین اوقاف عامه ای که مثل اوقاف خاصه وقف روی عنوان رفته است و به معنایی تملیک در آنجا صورت گرفته است. تفکیک این قسم از وقف عام با اوقاف عامه ای که در مسئله 71 و 72 بحث کردیم به این خاطر است که روی مسلک قوم آن اوقاف عامه مثل خانات و مدارس مانند مسجد تحریر و فک ملک است. البته ما این مطلب را قبول نداشتیم و می گفتیم آن عن...
| ||
08/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام ره بود که آیا در اوقاف خاصه مثل وقف بر اولاد یا اوقاف عامه ای که وقف روی عنوانی مانند فقیر می رود که بنابر نظر مشهور مستلزم تملیک است و فک ملک و تحریر نیست، بیع وقف در صوری جائز است یا نه؟ لذا بحث در مسوغات بیع وقف است....
| ||
09/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام ره بود. بحث درباره مسوغات بیع اوقاف خاص یا اوقاف عامی است که روی عنوانی مانند فقیر رفته است. حتی اگر اقسام دیگر وقف را مفید تملیک ندانیم علی الظاهر بنابر منبای مشهور در این قسم وقف موجب تملیک است....
| ||
13/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام ره درباره مسوغات بیع اوقاف خاص یا عناوین عامی مانند فقیر بود. در جلسات گذشته عرض شد که لازم است این مسئله از دو جهت بررسی شود هم از جهت وجود مقتضی و هم از جهت عدم مانع./چهار تقریب برای اثبات مقتضی بیع، بیان شد. ما فی الجمله هم تقریب مرحوم آخوند و مرحوم نائینی را پذیرفتیم و هم تقریب محقق اصفهانی را، و معتقدیم که این تقاریب می توانند اقتضاء را برای بیع...
| ||
14/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام قدس سره درباره موارد مسوغات بیع وقف بود. بحث فعلا در صورت اول است یعنی جائی که وقف خراب می شود بنحوی که قابلیت انتفاع ندارد مگر اینکه آن را بفروشند و از ثمنش استفاده کنند چون بحث صورت مختلفی دارد که فعلا به این صورت می پردازیم. مرحوم امام ره در متن تحریر می فرمایند: « و لا الانتفاع بها إلا ببیعها و الانتفاع بثمنها». مرحوم شیخ در کتاب مکاسب نیز صورت ا...
| ||
15/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام قدس سره درباره مورد اول مسوغات بیع وقف بود. بعد از اینکه عرض کردیم می شود اقتضاء بیع را از ادله ای که ذکر شد کشف کرد بحث در موانعی است که مرحوم شیخ برای بیع وقف بیان کردند./مرحوم شیخ در صورت اول مسوغات که عبارت بود از جائی که اصلا بیع هیچ نفعی نداشته باشد سه دلیل مانع برای جواز بیع ذکر کردند، مانع اول اجماع بود، برخی از عبائر را خواندیم و روشن شد اجم...
| ||
16/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام قدس سره درباره مورد اول مسوغات بیع وقف بود./مرحوم شیخ اعلی الله مقامه در کتاب مکاسب برای صورت اول که عبارت بود از جائی وقف بنحوی خراب شود که هیچ نفعی نداشته باشد سه دلیل مانع از جواز بیع ذکر کردند، اجماع، روایت ابی علی بن راشد و روایت «الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها» که فرمودند این موانع نمی تواند مانع از بیع شود. بررسی تفصیلی این مطالب در جلسات گذشت...
| ||
20/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث ما در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام قدس سره درباره مورد اول از مسوغات بیع وقف بود. مرحوم شیخ برای عدم وجود مانع از بیع وقف از حیث حقوق مالکین استدلالی سه شقی را مطرح فرمودند به این شکل که درباره وقفی که خراب می شود یا قابل انتفاع در جهت مد نظر واقف نیست یا باید بگوئیم آن را رها کنند للتالی، یا باید بگوئیم این بطن موجود استفاده کند و آن را اتلاف کند، یا بگوئیم بفروشند و با ثمنش بدلی تهی...
| ||
21/12/1401/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در اولین مورد از مسوغات بیع وقف در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیله مرحوم امام قدس سره بود. در تصویر ثبوت حق موقوف علیهم بر مال موقوفه این بحث مطرح شد که آیا حقی برای بطون متأخره ثابت است؟ بطن حاضر در هر صورت مالک منافع هستند چه وقف را مشتمل بر تملیک بدانیم که در این صورت نسبت به انتفاعات صاحب حق می شوند. و چه وقف را ایقاف نسبت به عین بدانیم ولی قائل باشیم نسبت به منافع مالک می شوند. اما نسبت به بطو...
| ||
10/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به این بود که در اوقاف خاصه مانند وقف بر اولاد و همچنین در اوقاف عامه، مال موقوفه را نمی شود فروخت و نمی شود به وسیله یکی از نواقل منتقل کرد. اصل بحث به تفصیل گذشت./فرع اول این مسئله دربارۀ مستثنیات این کبرای کلی عدم جواز بیع است. مرحوم امام چهار استثناء را برشمرده اند اما مرحوم شیخ انصاری رحمه الله ده مورد را ذکر کرده اند، و ب...
| ||
11/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ در ادامه بحث مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة دربارۀ مستثنیات کبرای کلی عدم جواز بیع رسیدیم به مورد سوم از مستثنیات که اشتراط بیع توسط واقف است. مرحوم امام ره می فرمایند: «الثالث: ما إذا اشترط الواقف فی وقفه أن یباع عند حدوث امر مثل قلة المنفعة أو کثرة الخراج أو المخارج أو وقوع الخلاف بین اربابه أو حصول ضرورة أو حاجة لهم أو غیر ذلک، فلا مانع من بیعه عند حدوث ذلک الامر علی...
| ||
16/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة دربارۀ مستثنیات کبرای کلی عدم جواز بیع بود. به قسم سوم از مسوغات بیع وقف رسیدیم یعنی جائی که خود واقف شرط کند که هنگام وقوع امری مانند وقوع اختلاف بین موقوف علیهم یا حاجت آنان بتواند عین موقوفه را بفروشند....
| ||
17/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة دربارۀ مستثنیات کبرای کلی عدم جواز بیع بود. مرحوم امام ره برخلاف برخی فقهاء مانند مرحوم شیخ از موارد متعدد مسوغات بیع فقط چهار صورت را بحث کرده اند. که ما سه صورت را بحث کردیم. به مسوغ چهارم بیع وقف رسیدیم....
| ||
18/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة دربارۀ مستثنیات کبرای کلی عدم جواز بیع بود. به مسوغ چهارم بیع وقف رسیدیم. یعنی جائی که بین موقوف علیهم اختلاف شدیدی واقع شود که موجب خوف از تلف اموال و انفس شود. مرحوم امام ره مانند عده ای از فقهاء، بیع را به شرط اینکه رفع این مشکل متوقف بر بیع باشد تجویز فرموده اند و در ادامه می فرمایند اگر بشود این رفع اختلاف با خریدن مال دیگری که...
| ||
19/02/1402/ بیع اوقاف خاص و وقف عناوین/ بحث در مسئله 73 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة دربارۀ چهار مورد از مستثنیات عدم جواز بیع بود که به پایان رسید./در قسم چهارم یعنی إذا وقع بین أرباب الوقف اختلاف شدید لا یؤمن معه من تلف الأموال و النفوس به روایت علی بن مهزیار تمسک شده بود که با وجود قرائنی که بیان شد در نهایت نمی توانیم به آن تمسک کنیم چون معلوم نیست منظور این روایت چیست....
| ||
23/02/1402/ جواز اجاره وقف/ بحث ما در کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة به مسئله 74 یعنی جواز اجاره وقف و عدم آن رسید. پرسش این است که آیا ما می توانیم عین موقوفه را اجاره دهیم؟ مرحوم امام می فرمایند: «لا اشکال فی جواز اجارة ما وقف وقف منفعة سواء کان وقفا خاصا أو عاما على العناوین أو على الجهات و المصالح العامة کالدکاکین و المزارع الموقوفة على الأولاد أو الفقراء أو الجهات العامة، حیث أن المقصود استنماؤها بإجا...
| ||
24/02/1402/ القسمۀ فی الوقف/ مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة مربوط به بحثی است که مبتلابه است و آن افراز وقف از ملک طلق است. گاهی پیش می آید که دو نفر در مالی شریک هستند، یکی از آنها سهم خودش را وقف می کند. بحث در این واقع شده است که اگر مالی مشائی مشترک بین شرکین یا شرکاء است و برخی از شرکاء سهم خویش را وقف می کند در نتیجه حصه وقف از این مال به صورت اشاعه است و سهم مابقی ملک طلق مشاع است حال می توا...
| ||
25/02/1402/ قسمه الوقف/ بحث ما در مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به تقسیم و افراز وقف بود. فروعاتی در این مسئله طرح شد اولین صورت افراز بین ملک طلق و وقف بود و به دنبال آن صورت افراز دو وقف از یکدیگر مطرح شد. چون به لحاظ فتاوی بعضی از این فروض متفاوتند نیاز به بحث مستقل دارند. قبل از ورود به اصل بحث نیاز به بحثی موضوعی درباره آن داریم که آیا اصلا وقف مشاع صحیح است؟...
| ||
30/02/1402/ قسمه الوقف/ بحث ما در مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به تقسیم و افراز وقف بود. فروعاتی در این مسئله طرح شد. هر چند ظاهر این مساله آسان به نظر می آید ولی با تعمیق در مطالب روشن می شود که دارای مطالب دشواری است./اولین فرع مسئله 76 بحث افراز مال وقف از ملک طلق است که حضرت امام ره می فرمایند: «لا اشکال فی جوازه» و حق هم با ایشان است، چون جلسه گذشته بحث کردیم که در اینجا ادعای اجما...
| ||
31/02/1402/ قسمه الوقف/ بحث ما در مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به تقسیم و افراز وقف بود. فرع دوم این مسئله این بود که اگر دو وقف داشته باشیم و موقوف علیه متعدد بودند، مرحوم امام ره فرمودند در اینجا نیز می توان وقف را قسمت نمود اگر موقوف علیهم واحد بود و واقف هم واحد یا گاهی متعدد ولی موقوف علیهم بطون متلاحقه بودند تقسیم جائز نیست، چون متعلق حق بطون متأخر است که این دلیل را به تفصیل بررس...
| ||
01/03/1402/ قسمه الوقف/ بحث ما در مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به تقسیم و افراز وقف بود. فروعاتی در این مسئله طرح شد. اولین صورت، افراز بین ملک طلق و وقف بود و صورت دوم موردی است که هردو وقف باشند. در این صورت، فروض مختلفی مطرح است که حکم آن نیز اختلاف وجود دارد؛ برخی از فقهاء در همه فروض آن تقسیم را جائز نمی دانند و برخی دیگر می گویند جائز است. بیان شد که باید شمول ادله قسمت را نسبت به...
| ||
02/03/1402/ قسمه الوقف/ بحث ما در مسئله 76 کتاب تحریرالوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة راجع به تقسیم و افراز وقف بود. فروعاتی در این مسئله وجود دارد ما به جهت روشن شدن حکم این فروعات وارد بحث قسمت شدیم به این بحث رسیدیم که اگر ما به جهت اختلاف در فتاوی و عدم وجود دلیل خاص در جواز تقسیم مال مشاع در موردی شک کنیم آیا در باب قسمت اطلاقات یا عموماتی داریم که بتوانیم در مواضع شک به آن تمسک کنیم؟ آیا در افراز مال دو شریک...
| ||
06/03/1402/ قسمه الوقف/ بحث در مسئله 76 تحریر الوسیله در تقسیم وقف بود. اولین فرع این بود که اگر بین وقف و ملک طلق شراکتی ایجاد شد می توان مال مشاع را تقسیم کرد و سهم هر یک را مشخص نمود. نظر حضرت امام قدس الله نفسه الزکیه را بیان کردیم. در مواردی که تقسیم نیاز به رد به موقوف علیهم داشت باید تقییدی بیان می شود که گذشت. ولی اصل مسئله اجماعی بود و بحث چندانی نداشت....
| ||
07/03/1402/ قسمه الوقف/ بحث در مسئله 76 تحریر الوسیله در تقسیم وقف بود. در مقام بررسی حکم قسمت در فروعات مختلف از تقسیم دو وقف بودیم. بحث اصلی این است که باید ببینیم آیا ادله تقسیم در این موارد جاری است؟ چون مسئله اختلافی است. عده ای از فقهاء مطلقا تقسیم در باب وقف را منع کرده اند و برخی مانند صاحب مسالک آن را تجویز کرده اند. پس اجماعی در این صورت وجود ندارد. و باید دلائل را بررسی نمود....
| ||
08/03/1402/ اجاره بطن اول/ بحث ما در مسئله 77 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة پیرامون اجاره وقف از ناحیه بطن اول بود. فرض مسئله این است که عین موقوفه را برای مدتی اجاره داده اند ولی بطن اول قبل از انقضاء مدت اجاره، انقراض پیدا کرده اند. مانند اینکه بیست سال اجاره دادند و قبل از بیست سال بطن اول منقرض شده اند. اینجا تکلیف این اجاره چه می شود؟...
| ||
20/03/1402/ اجاره بطن اول/ بحث در مسئله 77 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیة درباره اجاره وقف از ناحیه بطن اول است در نگاه بدوی بنظر می رسد حکم مسئله روشن است، ولی عند التحقیق روشن شد که برخی از بزرگان در حکم مساله مخالفت کردند.//فرض مسئله این است که بطن اول عین موقوفه را برای مدتی اجاره داده اند ولی بطن اول قبل از انقضاء مدت اجاره، انقراض پیدا کرده اند. مرحوم امام ره می فرمایند: «بطلت بالنسبة الی بقیة المد...
| ||
21/03/1402/ تولیت وقف/ بحث ما در مسئله 78 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیه درباره تولیت وقف بود. گفتیم واقف می تواند تولیت وقف را برای خودش دائما یا الی مدة، به نحو استقلال یا به نحو اشتراک قرار دهد، و همینطور می تواند برای غیر قرار دهد. برای غیر هم چند نوع ممکن است، غیر را متولی قرار دهد، یا اینکه تعیین متولی را نیز در اختیار او قرار دهد همه این وجوه را صحیح و بدون مشکل می دانند....
| ||
22/03/1402/ تولیت در وقف/ بحث ما در مسئله 78 کتاب تحریر الوسیلة مرحوم امام قدس الله نفسه الزکیه درباره جعل تولیت به انحاء مختلف در وقف بود. طبق نقل صاحب مفتاح الکرامه بسیاری از فقهاء از مرحوم شیخ طوسی تا مرحوم شهید آن را صحیح دانسته اند و ادعای عدم خلاف در بحث نیز شده است....
| ||
